ویتامین D یکی از ویتامینهای حیاتی برای حفظ سلامت استخوانها، عملکرد سیستم ایمنی و تنظیم کلسیم در بدن است، این ویتامین عمدتا از طریق نور خورشید در پوست تولید میشود، اما کمبود آن به دلایل مختلفی مانند سبک زندگی کمتحرک، استفاده بیش از حد از ضدآفتاب، رژیم غذایی ناکافی یا زندگی در مناطق کمآفتاب رایج است، علائم کمبود ویتامین D میتواند شامل خستگی، درد عضلانی، ضعف سیستم ایمنی و حتی افسردگی باشد، با توجه به نقش حیاتی این ویتامین، چرا کمبود آن در جامعه تا این حد شایع شده و راههای پیشگیری و درمان آن چیست؟
نقش ویتامین دی در بدن چیست؟
ویتامین دی یک ویتامین محلول در چربی است که در ماهیهای چرب، لبنیات و محصولات غذایی غنی شده یافت میشود و ویتامین D نه تنها در استخوانسازی و تشکیل ماده معدنی استخوان نقش دارد و کمبود آن در کودکی باعث پای پرانتزی و در بزرگسالی باعث پوکی استخوان میشود، بلکه در پیشگیری از برخی بیماریها مثل دیابت، سرطان، آلزایمر، بیماریهای قلبی، چاقی و افسردگی نیز نقش موثری دارد.
از جمله این نقشها میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
سیستم ایمنی بدن
این ویتامین دارای خواص ضد التهابی و تنظیم کننده سیستم ایمنی است و برای فعال سازی دفاعی سیستم ایمنی بسیار مهم است، ویتامین دی از بدن شما در برابر عوامل بیماری زا محافظت میکند و کمبود ویتامین دی با افزایش حساسیت به عفونت، بیماری و اختلالات مربوط به سیستم ایمنی مرتبط است.
پیشگیری از ابتلا به سرطان
ویتامین دی ممکن است خطر ابتلا به سرطان را کاهش دهد، از آنجا که ویتامین دی نقش مهمی در تقسیم سلولی سالم، رشد و نمو سلول ها دارد، تصور میشود که در جلوگیری از رشد سلولهای سرطانی نیز نقش داشته باشد.
بیماری قلبی و فشار خون بالا
یک عامل خطر اصلی برای بیماری قلبی مجموعه ای از شرایط است که به عنوان سندرم متابولیک شناخته می شود، این مشکلات شامل فشار خون بالا، مقاومت به انسولین، چاقی مخصوصا چاقی شکمی، تری گلیسیرید بالا و HDL پایین است و افرادی که سطوح بالاتری از ویتامین دی دارند معمولا احتمال ابتلا به سندرم متابولیک کمتری دارند و در نتیجه خطر بیماری قلبی کمتری دارند.
علاوه بر این، سطوح بالاتر ویتامین دی با رگ های خونی سالم تر مرتبط است و مطالعات نشان میدهد افرادی که ویتامین دی بیشتری دارند سفتی شریان ها، گرفتگی عروق در آنها کمتر دیده می شود.
علائم و نشانههای کمبود ویتامین D
علائم و نشانههای کمبود ویتامین D خفیف یا شدید بوده و در افراد مختلف متفاوت ظاهر میشوند، برخی از مهمترین آنها عبارتاند از:
- خستگی و بیحالی مداوم
- درد عضلانی و ضعف ماهیچهای
- استخوان درد، بهویژه در ناحیه کمر
- اختلال در خلقوخو، از جمله افسردگی یا اضطراب
- ریزش مو
- افزایش احتمال ابتلا به عفونتها
- کندی در ترمیم زخمها
- پوکی استخوان یا نرمی استخوان در موارد شدید
بیشتر بخوانید: عفونت ادراری در بانوان
منابع غذایی ویتامین D کدامند؟
در واقع تنها منبع ویتامین دی (D) نور خورشید است و بیشتر ویتامین دی در بدن شما زمانی که پوست شما در معرض نور آفتاب قرار می گیرد ساخته میشود، البته در برخی غذاها مثل ماهیهای چرب، قارچ، تخم مرغ و قارچ نیز به مقدار کم وجود دارد.
از آنجا که در کشور ما کمبود ویتامین D شایع است و به تنهایی از طریق مواد غذایی قابل جایگزینی نیست، لازم است به صورت مکمل و دارو جایگزین شود.
محدوده طبیعی ویتامین D در سنین مختلف
محدوده طبیعی ویتامین D معمولا برای همه گروههای سنی مشابه است، اما نیاز روزانه آن بسته به سن متفاوت است، بهطور کلی:
| مقدار | سطح ویتامین D | سن | نیاز روزانه |
| کمتر از ۲۰ نانوگرم در میلیلیتر | کمبود | نوزادان تا ۱۲ ماه | ۴۰۰ واحد بینالمللی (IU) |
| ۲۰ تا ۳۰ نانوگرم در میلیلیتر | ناکافی | کودکان ۱ تا ۱۸ سال | ۶۰۰ IU |
| ۳۰ تا ۵۰ نانوگرم در میلیلیتر | مناسب و طبیعی | بزرگسالان تا ۷۰ سال | ۶۰۰ IU |
| بیش از ۵۰ نانوگرم در میلیلیتر | خوب | بالای ۷۰ سال | ۸۰۰ IU |
| بیش از ۱۰۰ نانوگرم در میلیلیتر | ممکن است سمی باشد | زنان باردار و شیرده | ۶۰۰ IU |
خطرات کمبود ویتامین D
کمبود ویتامین D سلامت عمومی بدن را بهطور گستردهای تحت تأثیر قرار میدهد، زیرا این ویتامین نقش کلیدی در تنظیم جذب کلسیم، عملکرد سیستم ایمنی، سلامت استخوان و حتی عملکرد مغز دارد، در ادامه به توضیح کامل خطرات کمبود ویتامین D میپردازیم:
نرمی استخوان و راشیتیسم در کودکان
در کودکان، کمبود ویتامین D موجب اختلال در رشد استخوانها شده و باعث بیماری «راشیتیسم» میشود؛ این بیماری با خم شدن پاها، تأخیر در رشد و ضعف عضلات همراه است.
پوکی استخوان در بزرگسالان
در افراد بزرگسال، کمبود ویتامین D موجب کاهش جذب کلسیم میشود و به مرور منجر به پوکی استخوان (استئوپروز) و افزایش احتمال شکستگی استخوان، بهویژه در سالمندان میگردد.
درد مزمن و ضعف عضلانی
افراد مبتلا به کمبود ویتامین D اغلب دچار دردهای مبهم و مزمن در استخوان و عضلات، و همچنین ضعف عمومی در اندامها میشوند.
افزایش خطر زمین خوردن در سالمندان
ضعف عضلانی ناشی از کمبود این ویتامین تعادل بدن را مختل کرده و خطر زمین خوردن و شکستگی را بهویژه در سالمندان افزایش میدهد.
تضعیف سیستم ایمنی
ویتامین D به عملکرد درست سیستم ایمنی کمک میکند و کمبود آن بدن را در برابر بیماریهای عفونی، ویروسی و تنفسی مانند سرماخوردگی و آنفلوآنزا آسیبپذیرتر میکند.
بیماریهای خودایمنی
مطالعات نشان دادهاند که کمبود ویتامین D با افزایش خطر ابتلا به بیماریهای خودایمنی مانند اماس (MS)، آرتریت روماتوئید و دیابت نوع ۱ در ارتباط است.
افسردگی و اختلالات روانی
کمبود ویتامین D بر ترشح برخی انتقالدهندههای عصبی مؤثر بر خلقوخو تأثیر میگذارد و با افسردگی، اضطراب و خلق پایین در ارتباط است.
افزایش خطر بیماریهای قلبی
تحقیقات نشان میدهد که سطح پایین ویتامین D با افزایش فشار خون، سخت شدن عروق و افزایش احتمال سکته قلبی و مغزی مرتبط است.
افزایش احتمال برخی سرطانها
سطح پایین ویتامین D خطر ابتلا به برخی سرطانها مانند سرطان روده بزرگ، سینه و پروستات را افزایش میدهد، اگرچه این ارتباط هنوز بهطور کامل اثبات نشده است.
اختلال در ترمیم زخمها
کمبود ویتامین D بهویژه پس از جراحیها یا صدمات پوستی میتواند فرآیند ترمیم زخم را کند کند.
آیا سطح بالاتر از حد ویتامین دی (D) مضر است؟
مصرف بیش از حد ویتامین دی میتواند منجر به عوارض جانبی جدی شود، با توجه به اینکه میزان بالای ویتامین دی در بدن نیز خطرناک است، قبل از هر چیز لازم است سطح ویتامین D اندازه گیری شود و با توجه به نتیجه، میزان مورد نیاز تعیین گردد، خوشبختانه آزمایش ویتامین دی کمک کننده است و شما میتوانید با مراجعه به پزشک خود سطح ویتامین د را تعیین کنید ومقدار دارویتان را متوجه شوید.
سوالات متداول
بله، کمبود آن میتواند منجر به مشکلاتی مانند پوکی استخوان، ضعف سیستم ایمنی، افسردگی و افزایش خطر برخی بیماریهای مزمن شود.
بله، کمبود این ویتامین میتواند منجر به درد عضلانی، درد استخوان و ضعف فیزیکی شود.
با قرار گرفتن در معرض آفتاب، مصرف مواد غذایی غنی از ویتامین D (مانند ماهی چرب، زرده تخممرغ، لبنیات غنیشده) و در صورت نیاز مصرف مکمل با تجویز پزشک می توان میزان ویتامین D کافی را به بدن رساند.
در نهایت…
کمبود ویتامین D پیامدهای جدی برای سلامت جسم و روان از جمله ضعف عضلات، پوکی استخوان، افسردگی و کاهش عملکرد سیستم ایمنی دارد و این کمبود در صورت بیتوجهی، خطر ابتلا به بیماریهای مزمن مانند بیماریهای قلبی و خودایمنی را افزایش میدهد، بنابراین تشخیص بهموقع، دریافت نور خورشید کافی و تغذیه مناسب نقش مهمی در پیشگیری از این خطرات دارند.