مراقبت های پس از زایمان (دوره نفاس)

مراقبت‌ های پس از زایمان از جوانب حیاتی در بهبود و بهداشت زنان پس از تولد کودک تأثیرگذارند. این دوره از زمان پس از زایمان به عنوان یک فرصت برای حفظ و بهبود سلامت مادر و نوزاد شناخته می‌شود. مراقبت‌های بعد از زایمان شامل یک سری اقدامات پزشکی، تغذیه‌ای، روانشناختی و فیزیکی است که به مادر کمک می‌کند تا به سرعت بهبود پیدا کرده و به نقطه‌ای از سلامتی برسد که بتواند مراقبت از نوزاد خود را به طور مطلوب انجام دهد

اهمیت این مراقبت‌ها در افزایش کیفیت زندگی مادر و نوزاد پس از زایمان و کاهش خطراتی مانند عفونت‌ها، افسردگی پس از زایمان و مشکلات تغذیه‌ای الزامی است. بنابراین در ادامه مقاله توجه شما را به این مراقبت ها جلب می کنیم.

اصلی ترین اقدامات مراقبتی بعد زایمان چیست؟

مراقبت‌های بعد از زایمان بسیار مهم هستند تا در کوتاه کردن زمان بهبودی و برگشت به فعالیت های روزمره زندگی کمک کنند. در زیر چند مراقبت پس از زایمان را شرح می‌دهیم:

استراحت

بعد از زایمان، بدن شما نیاز به استراحت دارد. سعی کنید بین خوابیدن و استراحت کافی وقت نیز بگذرانید. به دلیل طولانی بودن زمان زایمان و تاثیر داروها و شیردهی و بی خوابی، خستگی شایع  است. مادر در روزهای اوایل نیاز به استراحت و خواب بیشتر دارد لذا اطرافیان باید محیط آرام و راحت برای مادر فراهم کنند و دید و بازدیدها در این روزها کمتر باشد ولی مادر باید سعی کند فعالیت معمول خود را به تدریج افزایش دهد.

تغذیه

تغذیه مناسب و سالم با مصرف مواد غذایی غنی از ویتامین‌ها، مواد معدنی و پروتئین را رعایت کنید. مصرف آب کافی نیز بسیار مهم است.

• مادر باید مصرف آهن و مولتی ویتامین را تا ۳ ماه و  در موارد کم خونی تا ۶ ماه ادامه دهد. مواد غذایی حاوی پروتئین، کلسیم، ید و ویتامین باشد.

• مصرف شیرینی جات و چربی را کاهش دهد.

• ۶ تا ۸ لیوان در روز آب مصرف کند.

• از نوشیدن چای و قهوه، مواد محرک خودداری کند.

مراقبت از ناحیه تناسلی

در دوره پس از زایمان، بخش تناسلی شما نیاز به مراقبت و تمیزی دارد. رعایت بهداشت شخصی، شستشوی منظم با آب گرم و ملایم و استفاده از پوشک‌های تمیز و مناسب برای جلوگیری از عفونت‌ها بسیار مهم است. همچنین، از دستمال‌های نرم و ضد حساسیت برای خشک کردن استفاده کنید.

مراقبت از بخیه های جراحی سزارین

اگر زایمان سزارین انجام داده اید، نیاز به مراقبت و نگهداری مناسب از بخیه جراحی دارید. دستورات پزشک را رعایت کنید و به درستی داروها را مصرف کنید. به نشانه‌های عفونت یا تورم دقت کنید و در صورت نیاز به پزشک مراجعه کنید.

مدیریت درد

پس از زایمان ممکن است در بخش‌های مختلف بدن شما درد و تورم داشته باشند. پزشک شما داروهای مسکن تجویز می‌کند یا روش‌های دیگری مانند استفاده از گرما یا استفاده از کمپرس سرد را به شما توصیه می‌کند. در هر صورت، مدیریت درد باید به درستی صورت گیرد تا شما بتوانید بهبودی را به خوبی تجربه کنید.

فعالیت‌های ورزشی

در طول دوره بعد از زایمان، بهتر است فعالیت و ورزش را با توجه به توصیه‌های پزشک خود آغاز کنید. فعالیت‌های سبک مانند پیاده‌روی و تمرینات تنفسی می‌توانند به شما کمک کنند به طور طبیعی انرژی بدن را افزایش داده و بهبودی را تسریع کنند. اما به خاطر داشته باشید که هرگونه ورزش سنگین را قبل از گرفتن مجوز پزشک خود انجام ندهید.

حمایت از روحیه و روانشناسی

پس از زایمان، تغییرات هورمونی، خستگی و تنش‌ها بر روحیه شما تاثیر می‌گذارند. وقت گذراندن با خانواده و دوستان می‌تواند کمک کننده باشد. در صورت نیاز، مشاوره روانشناسی یا روانپزشکی را نیز در نظر بگیرید.

مراقبت از پستان

مراقبت از پستان ها بسیار مهم است. مادر باید پستانهایی خود را بخصوص وقتی به نوزاد شیر می دهد تمیز نگه دارد. از مصرف صابون و مواد ضد عفونی کننده و یا شستشوی مکرر پستان خودداری شود.

مقاربت

به دلیل خطر عفونت و خونریزی در مواردیکه بخیه نخورده باشد تا ۳ هفته و درصورت بخیه شدن ۴ تا ۶ هفته از مقاربت اجتناب کند. البته اکثر خانمها ترجیح می دهد تا ۶ ماه بعد از زایمان مقاربت نداشته باشند.

خستگی ناشی از نگهداری نوزاد میل جنسی را کم می کند و تغییرات هورمونی باعث خشکی واژن( مهبل) می شود که می توان از  کرم نرم کننده ( به دستور پزشک) استفاده کرد.

نکته مهمی که باید به آن توجه کنید این است که هر زنی تجربه زایمان منحصر به فردی دارد و نیازها و مراقبت‌های بعد از زایمان هر مادر ممکن است متفاوت باشد. بهتر است با پزشک خود در مورد نیازها و مراقبت‌های خاص خود صحبت کنید و راهنمایی‌ها و توصیه‌های او را در نظر بگیرید. توجه داشته باشید مراقبت های دوران بارداری نیز در سلامت مادر و فرزند بسیار نقش آفرین است.

مراقبت های بهداشتی پس از زایمان

این مراقبت ها شامل بخش های مختلفی می شود. در ادامه به اصلی ترین آن ها می پردازیم

• بعد از زایمان، می توانید حمام کنید. از آب گرم و صابون ملایم استفاده کنید.
• ناحیه تناسلی خود را با آب گرم و صابون ملایم بشویید و به طور کامل خشک کنید. از پدهای بهداشتی مناسب استفاده کنید.
• ورزش های کگل به تقویت عضلات کف لگن کمک می کنند. این عضلات در کنترل ادرار و مدفوع نقش دارند.

• از خانواده و دوستان خود برای مراقبت از نوزاد و انجام کارهای منزل کمک بگیرید.
• اگر دچار اضطراب، افسردگی، یا سایر مشکلات روحی هستید، از یک متخصص بهداشت روان کمک بگیرید.

نکات مهم در خصوص رعایت مراقبت های بعد جراحی

• اگر علائمی مانند خونریزی شدید، تب، درد شدید، یا علائم عفونت را مشاهده کردید، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
• از مصرف داروهای خودسرانه خودداری کنید، قبل از مصرف هر گونه دارو، با پزشک خود مشورت کنید.
• به برنامه های مراقبتی بعد از زایمان خود پایبند باشید:، به طور منظم به پزشک خود مراجعه کنید و آزمایش های لازم را انجام دهید.

در نهایت، مراقبت های بعد از زایمان طبیعی برای بهبودی سریع و حفظ سلامتی مادر و نوزاد بسیار مهم است.

تغییرات بعد از زایمان چیست؟

تغییراتی بعد از زایمان در بدن خانم ها رخ می دهد که عبارتند از:

تغییرات رحم

بلافاصله بعد از زایمان، رحم شروع به کوچک شدن می کند و در عرض ۲ هفته رحم به داخل لگن برمیگردد. اندازه رحم پس از ۴تا ۶ هفته به اندازه قبل از بارداری می رسد. گاهی انقباض ها و دردهایی شبیه به قاعدگی بعد از زایمان ایجاد می شود و در زمان شیردهی بیشتر می شود که به علت تغییرات رحم است با گرم کردن و مصرف مسکن می توان این دردها راکاهش داد و از روز سوم بعد از زایمان این دردها کم می شود.

در بیمارانی که بخیه شده اند رعایت بهداشت محل بخیه بسیار مهم است. برای کاهش درد از کیسه یخ در چند ساعت اول (۲۴ساعت اول) و سپس حوله گرم در روزهای بعدی کمک گرفته می شود. استفاده از بالش برای نشستن که به بخیه فشار وارد نشود نیز در کاهش درد آن کمک می کند.

ترشحات رحم

در چند روز اول بعد از زایمان، ترشحات رحم زیاد و خونی است بعد از ۳ یا ۴ روز ترشحات خون آلود کمتر و پس از ۱۰ روز به سمت نارنجی و زرد پیش می رود. در صورت ادامه خونریزی شدید (بیشتر از قاعدگی) بعد از هفته اول به پزشک مراجعه کنید ولی بطور کلی خروج ترشحات ۴ تا ۶ هفته طول می کشد.

رعایت بهداشت فردی مهم است بنابراین استحمام کنید و حتما ایستاده حمام کنید. نواربهداشتی ها مرتب تعویض شود و هنگام شستن ناحیه تناسلی اول جلو سپس مقعد شسته شود.( یعنی از جلو به عقب) و دست مدفوعی به واژن (مهبل)و بخیه نخورد.

بعد از حمام وبعد از دستشویی محل بخیه ها خشک شود، می توان برای این کار از سشوار استفاده کنید سشوار از فاصله دور گرفته شود تا باعث سوختگی نشود.

بهم خورن قاعدگی

شروع تخمک گذاری در افراد مختلف متفاوت است بعضی مواقع تا یک سال طول می کشد ولی گاهی ۶ هفته و ۶ ماه بطور کلی اگر شیردهی وجود داشته باشد تا ۶ هفته بعد از زایمان و ا گر مادر به نوزاد خود شیر ندهد تا ۳ هفته بعد از زایمان امکان حاملگی مجدد وجود دارد.

درد در هنگام ادرار

مثانه حتما باید بطور مرتب تخلیه شود، ممکن است بدنبال تخلیه هنگام ادرار کردن درد وجود داشته باشد. در صورتیکه بیمار هنگام ادرار دچار سوزش است و یا ادرار قطره قطره خارج می شود و باید به پزشک مراجعه کند.

یبوست

برخی از افراد بعد از زایمان دچار یبوست می‌شوند. بنابراین بیماران به محض احساس دفع باید به توالت بروند و تاخیر نیندازند.

باید مایعات کافی، مواد فیبردار مصرف کنند. ورزش روزانه از یبوست جلوگیری می کند. البته عدم دفع ممکن است در روز اول بعد از زایمان، طبیعی باشد ولی هرگز نباید احساس دفع را به خاطر ترس از بازشدن بخیه به تاخیر بیندازند.

دیواره شکم

عضلات و دیواره شکم تا چند هفته پس از زایمان نرم و شل باقی می مانند و با انجام ورزش کردن می توان به سفت شدن عضلات کمک کرد. شکم بند در جمع شدن عضلات و کوچک شدن شکم تاثیر ندارد.

احتقان پستان

روز سوم تا پنجم بعد از زایمان به دلیل افزایش حجم شیر، پستان متورم می شود و سفت و حساس و گرم خواهد بود. ممکن است تب و سردرد هم وجود داشته باشد و در چنین حالتی لازم است شیر مکررا (هردوساعت) دوشیده و پستان به طور ملایم ماساژ داده شود. می توان از مسکن با نظر پزشک استفاده کرد.

استفاده از حوله گرم یا کیسه آب گرم به شرطی که مراقب باشد نسوزد و یا کیسه آب سرد و کیسه یخ که در حوله پیچیده شده است یا از برگ کلم پیچ شسته شده روی پستانها استفاده کرد.

شیر باید بنا به تقاضای نوزاد به وی داده شود و شب ها نیز مادر، به نوزاد خود شیربدهد تا پستانها دچار احتقان نشود.

ترک نوک پستان

احساس ناراحتی خفیف در نوک پستان طبیعی است ولی در صورت ترک خوردن زخم و سوزش شدید نوک پستان اغلب به دلیل شیوه نادرست در آغوش گرفتن نوزاد و نوک پستان توسط نوزاد است. به همین دلیل باید روش شیردهی اصلاح شود. از کیسه یخ روی نوک پستان استفاده شود. نوک پستان از بزاق نوزاد با پارچه تمیز پاک شود و یک قطره شیر روی نوک پستان بماند تا در معرض هوا خشک شود. از مصرف صابون و شستشوی مکرر پستان نیز خودداری شود. دهان نوزاد اگر برفک دارد باید درمان شود.

کاهش وزن

بلافاصله بعد از زایمان در اثر خروج جنین و جفت وزن بدن مادر ۵ تا ۶ کیلوگرم کاهش می یابد که معمولا ۶ ماه بعد از زایمان مادر به حد وزن قبل از بارداری خود برمیگردد واگر مادر شیر بدهد امکان برگشت به وزن قبلی بیشتر می شود. ورزش و نوع تغذیه نیز در کاهش وزن بعد از زایمان موثراست.

اندوه بعد از زایمان سزارین

در چند روز اول بعد از زایمان مادر به دلیل فشار روانی ناشی از ترس و هیجان بارداری و زایمان، و خستگی ناشی از شب بیداری در اواخر بارداری و به دلیل مراقبت از نوزاد و نگرانی در مورد نوزاد احتمال اندوه وجود دارد.

تغییرات خلق و خو می توان شامل گریه کردن خودبخود، بی علاقگی نسبت به هر فعالیت، بیخوابی یا پرخوابی، تغییر وزن، خستگی و کاهش انرژی باشد که طی هفته  اول بعد از زایمان ایجاد می شود و بعد از ده روز بهبود می یابد و همسر و اطرافیان نقش مهمی در بهبود دارند. لازم است به مادر توجه و محبت بیشتری شود.

درصورت طولانی بودن این حالت احتمال افسردگی بعد از زایمان وجود دارد باید به پزشک روانشناس مراجعه شود چون تمایل به خودکشی و آزارکودک نیز وجود دارد.

سوالات متداول

در نهایت…

مراقبت‌ های بعد از زایمان برای بهبود سلامت جسمی و روانی مادر ضروری است. استراحت کافی، تغذیه سالم، مراقبت از بخیه‌ها و شیردهی منظم از جمله نکات کلیدی هستند. همچنین، توجه به تغییرات عاطفی و روانی و درخواست کمک از پزشک در صورت نیاز می‌تواند به بازیابی سریع‌تر و سالم‌تر کمک کند. رعایت این مراقبت‌ها، به مادر کمک می‌کند تا دوران پس از زایمان را با آرامش و سلامت سپری کند.