افسردگی پس از زایمان؛ از علائم تا درمان

افسردگی پس از زایمان یکی از مشکلات شایع روانی در بین مادران است که در هفته‌ها یا ماه‌های نخست پس از تولد نوزاد ظاهر می‌شود و این حالت با علائمی مانند غمگینی، بی‌حوصلگی، اضطراب، خستگی مفرط و احساس ناتوانی در مراقبت از نوزاد همراه است، برخلاف تصور رایج، این نوع افسردگی فقط ناشی از تغییرات هورمونی نیست و عوامل روانی، اجتماعی و سابقه‌ی فردی نیز نقش دارند، چه روش‌هایی برای درمان آن وجود دارد؟

علت بروز افسردگی بعد از زایمان

در چند روز اول بعد از زایمان مادر به دلیل فشار روانی ناشی از ترس و هیجان بارداری و زایمان، و خستگی ناشی از شب بیداری در اواخر بارداری و به دلیل مراقبت از نوزاد و نگرانی در مورد نوزاد احتمال اندوه و افسردگی پس از زایمان وجود دارد.

علت افسردگی بعد از زایمان ترکیبی از عوامل جسمی، روانی و اجتماعی است:

• تغییرات هورمونی مانند کاهش شدید هورمون‌های استروژن و پروژسترون پس از زایمان می‌تواند بر خلق‌وخوی فرد تاثیر بگذارد.

بیشتر بخوانید: زایمان طبیعی

• تغییرات جسمانی مانند خستگی زیاد، دردهای بدنی، تغییرات وزن و ظاهر بدن می‌تواند احساس نارضایتی ایجاد کند.

• استرس ناشی از مسئولیت مراقبت از نوزاد، بی‌خوابی، و نگرانی درباره نقش مادری از دلایل مهم روانی است.

• سابقه افسردگی، اضطراب یا مشکلات روانی پیشین احتمال ابتلا را افزایش می‌دهد.

• نبود حمایت عاطفی از سوی خانواده و دوستان نیز می‌تواند شرایط را بدتر کند.

علائم افسردگی بعد از زایمان

تغییرات خلق و خو شامل گریه کردن خودبخود، بی علاقگی نسبت به هر فعالیت، بیخوابی یا پرخوابی، تغییر وزن، خستگی و کاهش انرژی است که طی هفته  اول بعد از زایمان ایجاد می شود و بعد از ده روز بهبود می یابد و همسر و اطرافیان نقش مهمی در بهبود دارند، لازم است به مادر توجه و محبت بیشتری شود.

علائم افسردگی بعد از زایمان می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد، اما به طور کلی شامل این موارد است:

۱. مادر ممکن است بیشتر اوقات احساس ناراحتی یا گریه بدون دلیل مشخص داشته باشد.

۲. با وجود استراحت کافی، احساس خستگی و بی‌انرژی بودن ادامه دارد.

۳.بی‌خوابی حتی زمانی که نوزاد خواب است یا خواب بیش از حد.

۴. کاهش یا افزایش شدید اشتها که باعث تغییر وزن می‌شود.

۵. کارهایی که قبلا لذت‌بخش بوده‌اند، دیگر جذابیتی ندارند.

۶. مادر نسبت به خود، نقش مادری یا زندگی‌اش احساس بی‌ارزشی یا سرزنش دارد.

۷. نگرانی‌های بیش از حد درباره سلامت نوزاد یا توانایی در مراقبت از او.

۸. افزایش فراموشکاری یا دشواری در تمرکز روی کارهای ساده.

۹. برخی مادران احساس می‌کنند نمی‌توانند با نوزادشان ارتباط عاطفی برقرار کنند.

۱۰. در موارد شدید، ممکن است افکار خطرناک شکل بگیرد که نیازمند مداخله فوری است.

نکته: در صورت طولانی بودن این حالات باید به پزشک روانشناس مراجعه شود چون تمایل به خودکشی و آزارکودک نیز وجود دارد.

افسردگی بعد از زایمان چه زمانی شروع می شود؟

افسردگی بعد از زایمان معمولا در چند هفته‌ی اول پس از تولد نوزاد شروع می‌شود، اما در برخی موارد ممکن است تا چند ماه بعد ظاهر شود، بیشتر اوقات علائم آن طی ۴ تا ۶ هفته‌ی ابتدایی بروز می‌کند، اما گاهی مادران حتی تا یک سال پس از زایمان نیز دچار این حالت می‌شوند.
نکته مهم این است که نباید افسردگی پس از زایمان را با غم پس از زایمان که معمولا خفیف‌تر و موقتی است، اشتباه گرفت.

بیشتر بخوانید: زایمان سزارین

همه ی افراد دچار افسردگی بعد از زایمان می شوند؟

خیر، همه‌ی افراد دچار افسردگی بعد از زایمان نمی‌شوند، بسیاری از مادران ممکن است در روزهای اول پس از زایمان دچار نوسانات خلقی خفیف یا غم پس از زایمان شوند که معمولاً طی یکی دو هفته بهبود می‌یابد، اما افسردگی واقعی پس از زایمان که شدیدتر و طولانی‌تر است، تنها در حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد از مادران دیده می‌شود.
عواملی مانند سابقه‌ی افسردگی، استرس زیاد، حمایت اجتماعی ضعیف و مشکلات جسمی می‌توانند خطر ابتلا را افزایش دهند.

روش های درمان افسردگی بعد از زایمان

درمان افسردگی بعد از زایمان بسته به شدت علائم و شرایط فرد متفاوت است، روش‌های اصلی درمان شامل موارد زیر است:

روان‌ درمانی

یکی از مؤثرترین روش‌هاست و شامل دو روش درمان شناختی-رفتاری (CBT) که به تغییر الگوهای منفی فکر و رفتار کمک می‌کند و درمان بین‌فردی (IPT) که بر بهبود روابط شخصی و کاهش تنش‌های اجتماعی تمرکز دارد، است.

دارو درمانی

در موارد متوسط تا شدید، پزشک ممکن است داروهای ضدافسردگی تجویز کند، برخی داروها ایمن هستند و در دوران شیردهی نیز می‌توان از آنها استفاده کرد، انتخاب دارو باید با دقت و زیر نظر متخصص انجام شود.

حمایت اجتماعی

دریافت کمک از خانواده، دوستان یا گروه‌های حمایتی مادران نقش مهمی در کاهش احساس تنهایی و بار روانی دارد.

مراقبت از خود

خواب کافی، تغذیه مناسب، انجام ورزش‌های سبک مثل پیاده‌روی و اختصاص زمان‌هایی برای استراحت و کارهای لذت‌ بخش به بهبود روحیه کمک می‌کند.

درمان‌های مکمل

تکنیک‌هایی مانند یوگا، مدیتیشن، ماساژ درمانی و مشاوره تغذیه‌ای می‌توانند به عنوان درمان‌های کمکی موثر باشند.

بستری در موارد شدید

اگر افسردگی بسیار شدید باشد یا خطر آسیب به خود یا نوزاد وجود داشته باشد، نیاز به بستری کوتاه‌مدت در بیمارستان است.

مدت زمان بهبودی افسردگی بعد از زایمان

مدت زمان بهبودی افسردگی بعد از زایمان در هر فرد متفاوت است و به شدت علائم، نوع درمان و میزان حمایت اطرافیان بستگی دارد.
در بسیاری از موارد، با شروع درمان مناسب، علائم طی چند هفته تا چند ماه بهبود می‌یابد و برخی مادران ممکن است طی ۳ تا ۶ ماه بهبودی کامل پیدا کنند، در حالی که در موارد شدید یا درمان‌ نشده، این روند طولانی‌تر می‌شود و حتی یک سال یا بیشتر ادامه دارد، با شروع زودهنگام درمان، همکاری با روان‌درمانگر و داشتن حمایت اجتماعی می‌توان روند بهبودی را سریع‌تر کرد.

روش های پیشگیری از افسردگی بعد از زایمان

• دریافت کمک از خانواده و دوستان.
• خواب منظم و استراحت در طول روز.
• مصرف غذاهای مقوی و متنوع.
• ورزش سبک مثل پیاده‌روی یا حرکات کششی.
• صحبت با دیگران درباره نگرانی‌ها
• استفاده از تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن یا تنفس عمیق

سوالات متداول

در نهایت…

افسردگی بعد از زایمان یک اختلال شایع اما قابل درمان است که می‌تواند بر کیفیت زندگی مادر و خانواده تأثیر بگذارد و شناسایی زودهنگام علائم، دریافت حمایت عاطفی و مراجعه به پزشک می‌تواند روند بهبود را سرعت بخشد، آگاهی، پذیرش و مراقبت مناسب از سلامت روان پس از زایمان، نقش مهمی در بازگشت مادر به شرایط طبیعی زندگی دارد.