دیابت بارداری و نحوه کنترل و درمان آن

دیابت بارداری یکی از شایعترین مشکلات است و پس از زایمان نیز برطرف می‌گردد، این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که بدن مادر به اندازه کافی انسولین تولید نمی‌کند یا سلول‌ها نسبت به انسولین مقاوم می‌شوند و در صورت کنترل‌ نشدن بر سلامت مادر و جنین از جمله افزایش وزن نوزاد، زایمان سخت یا زودرس تأثیر منفی می‌گذارد، اما همه زنان باردار در معرض ابتلا به دیابت بارداری هستند؟

علت بروز دیابت بارداری

علت اصلی دیابت بارداری به تغییرات هورمونی دوران بارداری مربوط می‌شود، در طول بارداری، جفت هورمون‌هایی مانند هورمون لاکتوژن جفتی، استروژن و پروژسترون ترشح می‌کند که باعث افزایش مقاومت بدن به انسولین شده و این مقاومت به انسولین باعث می‌شود گلوکز (قند) نتواند به‌ راحتی وارد سلول‌ها شود و در نتیجه سطح قند خون بالا می‌رود.

در شرایط طبیعی، پانکراس با تولید بیشتر انسولین این مشکل را جبران می‌کند، اما در برخی زنان، تولید انسولین کافی نیست یا عملکرد آن کاهش می‌یابد که در این صورت، دیابت بارداری شکل می‌گیرد.

عوامل زمینه‌ساز دیابت بارداری:

• سابقه خانوادگی دیابت

• اضافه‌وزن یا چاقی پیش از بارداری

• سن بالای ۲۵ یا ۳۰ سال در بارداری

• سابقه دیابت بارداری در بارداری قبلی

• سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)

برای دریافت نوبت از دکتر فرشته رحیمی با شماره های ۰۹۳۸۵۹۸۸۱۵۳ تماس بگیرید.

انواع مختلف دیابت بارداری

به صورت کلی دیابت بارداری انواع مختلف دارد و عبارتند از:

دیابت حاملگی

این نوع دیابت برای اولین‌ بار در دوران بارداری تشخیص داده می‌شود و پیش از بارداری وجود نداشته است و در سه‌ ماهه دوم یا سوم بروز می‌کند و در اغلب موارد پس از زایمان برطرف می‌شود، علت اصلی مقاومت به انسولین ناشی از تغییرات هورمونی بارداری بوده و قابل کنترل با رژیم غذایی، ورزش و در برخی موارد انسولین است و باید به این نکته اشاره کرد که خطر بازگشت در بارداری‌های آینده یا پیشرفت به دیابت نوع ۲ در آینده وجود دارد.

تشخیص دیابت حاملگی

در کشور ما همه زنان در اولین ویزیت و سپس در طی هفته های ۲۴-۲۸ از نظر بیماری قند بررسی می شوند.

افراد پرخطر برای دیابت حاملگی

• چاقی شدید
• سابقه خانوادگی قوی دیابت نوع دو
• سابقه قبلی دیابت یا اختلال متابولیسم قند

دیابت آشکار

این نوع دیابت قبل از بارداری وجود داشته ولی تا زمان بارداری تشخیص داده نشده است و برخلاف دیابت حاملگی، دیابت آشکار یک بیماری مزمن است که در دوران بارداری شناسایی می‌شودو معمولا به شکل دیابت نوع ۱ یا ۲ است و نیاز به درمان دارویی یا انسولین از همان ابتدا دارد.

خطرات بیشتری برای مادر و جنین مانند ناهنجاری‌های جنینی، پره‌اکلامپسی، زایمان زودرس به همراه دارد.

تشخیص دیابت آشکار

براساس آزمایش خون و ادرار است و معمولا قند ناشتا در این افراد بالای mg/dl125 و قند غیرناشتا بالای mg/dl 200 است و گاهی تشخیص دیابت آشکار از دیابت حاملگی دشوار است و باید بعد از زایمان به تایید برسد.

 چه کسانی در معرض خطر این بیماری هستند:

• سابقه خانوادگی قوی دیابت
• سابقه بدنیا آوردن نوزاد درشت
• دفع مداوم قند در ادرار
• سقط غیرقابل توجیه

نکته: در واقع، تفاوت اصلی این دو نوع در زمان بروز و ماهیت بیماری است؛ یکی به‌ طور موقت در بارداری ایجاد می‌شود، و دیگری یک بیماری زمینه‌ای است که پیش‌تر پنهان بوده است.

بیشتر بخوانید: مراقبت های دوران بارداری

قند بارداری در حالت نرمال باید چند باشد؟

در بارداری، مقدار قند خون باید در محدوده‌ای مشخص و ایمن نگه داشته شود تا از عوارض برای مادر و جنین جلوگیری شود، مقادیر نرمال قند خون در دوران بارداری به صورت زیر است:

قند خون ناشتای نرمال	۱ ساعت بعد از غذا	۲ ساعت بعد از غذا
کمتر از ۹۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر	کمتر از ۱۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر	کمتر از ۱۲۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر

این مقادیر طبق دستورالعمل‌های انجمن دیابت آمریکا (ADA) است و اگر مقدار قند خون شما بالاتر از این حدود باشد، ممکن است نیاز به بررسی برای دیابت بارداری داشته باشید.

علائم دیابت بارداری

علائم دیابت بارداری خفیف یا حتی پنهان هستند و بسیاری از زنان متوجه آن نمی‌شوند تا زمانی که آزمایش‌های بارداری انجام شود و با این حال، برخی علائمی که ظاهر می‌شوند شامل موارد زیر است:

• افزایش تشنگی

• تکرر ادرار

• خشکی دهان

• خستگی شدید یا خواب‌آلودگی

• تاری دید

• افزایش گرسنگی

• عفونت‌های مکرر مثانه یا واژن

با توجه به این‌ که بسیاری از این علائم مشابه علائم بارداری طبیعی هستند، انجام آزمایش تحمل گلوکز در هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری برای تشخیص دقیق دیابت بارداری بسیار ضروری است.

اثر دیابت بارداری بر روی جنین

تاثیر بیماری بر حاملگی به میزان کنترل قند خون بستگی داردف هرچقدر این کنترل بهتر باشد آثار نامطلوب حاملگی کمتر است و عوارض آن بر روی جنین عبارتند از:

• سقط زودرس با کنترل ضعیت قند ارتباط دارد
• دیابت آشکار یکی از عوامل خطر قطعی زایمان زودرس است.
• میزان بروز ناهنجاری در بیماران مبتلا به دیابت نوع یک، ۲ برابر و حدود ۵% است و یکی از این ناهنجاریها، ناهنجاری قلبی-عروقی است.
• سایر ناهنجاریها شامل ناهنجاریهای عضلاتی، اسکلتی، ادراری تناسلی، دستگاه عصبی گوارش و کروموزومی است.
• کاهش رشد جنینی به دلیل بیماری پیشرفته عروقی مادر است و حتی قند بالا می تواند باعث رشد بیش از حد جینی شود که این رشد زیاد همه اندامها به جز مغز را تحت تاثیر قرار می دهد.
• خطر مرگ جنین در گروه دیابت ۴-۳ برابر افزایش پیدا می کند، در این مرگها هیچ علت قابل توجیهی شناسایی نمی شود. و این نوازادان معمولا درشت هستند و بیشتر مرگ و میرها از هفته ۳۵ به بعد اتفاق می افتد.

اثرات دیابت بارداری بر روی نوزاد

نوزادان مادران دیابتی در معرض خطر مشکل تنفسی به خاطر اشکال در بلوغ ریه هستند، به خصوص اگر زود به دنیا آمده باشند و همچنین بعداز تولد ممکن است قند و کلسیم این نوزادان افت کند لذا باید مراقب قند این نوزادان بود و اقدام به تغذیه زودهنگام این نوزادان کرد و همچنین زردی در نوزادان دیابتی شایعتر است.

نوزادان دیابتی احتمال دارد مشکلات قلبی پیدا کنند و دیواره قلب در اینها ضخیم تر باشد، خوشبختانه اکثر این نوزادان بدون علامت هستند و این ضخیم شدگی خودبه خود در عرض چند ماه بعد از زایمان برطرف می شود و در موارد شدید می تواند منجر به نارسایی قلبی شود.

نکته: در صورت ابتلا هریک از والدین به دیابت نوع یک احتمال ابتلای فرزند ۴-۳ درصد است و دیابت نوع دو از نظر ژنتیکی بسیار پرقدرت تر است اگر هر دوی والد دچار دیابت نوع دو باشند خطر ابتلا به ۴۰ درصد می رسد.

اثرات دیابت بارداری بر روی سلامت مادر

واکنش متقابل دیابت و حاملگی گاهی منجر به مخاطره افتادن سلامت مادر می‌شود، البته مرگ مادر ناشایع است ولی میزان آن در زنان حامله دیابتی بیشتر از غیر دیابتی است، عامل این مرگ افت قند خون، فشار خون بالا و عفونت بیماریهای قلبی است.

• در زنان دیابتی احتمال افزایش فشار خون حاملگی و حتی وجود فشار خون از قبل بارداری شایعتر است.
• تقریبا در ۵ درصد زنان حامله مبتلا به دیابت از قبل درگیری کلیوی وجود دارد که ۴۰ درصد این زنان دچار فشار خون حاملگی می شوند و در زنان با آسیب خفیف کلیه، حاملگی تاثیری روی دیابت و تشدید مشکل کلیوی ندارد ولی در موارد متوسط و شدید حاملگی می تواند باعث تسریع آسیب کلیه شود.
• در بیماران دیابت آشکار درگیری چشم چند سال بعد از شروع دیابت ایجاد می شود و ممکن است این بیماری در حاملگی تشدید شود لذا توصیه می شود در زنان حامله ای که از قبل دچار دیابت هستند حتما بعد از حاملگی معاینه چشم نیز انجام شود.
• درگیری های عصبی مثل اعصاب معده و در نتیجه تهوع و استفراغ و مشکلات تغذیه ای در زنان حامله مبتلا به دیابت بیشتر است.
• احتمال عفونتها نیز در زنان دیابتی افزایش می یابد که تقریبا در ۸۰% یک عفونت در دوران حاملگی رخ می دهد، عفونتهای شایع شامل عفونت دستگاه ادراری، تناسلی و تنفسی است و تشخیص به عهده پزشک زنان و درمان نیز با کمک متخصص زنان و داخلی است.

تشخیص دیابت بارداری

تضخیص این بیماری با استفاده از تست تحمل گلوکز یا GTT انجام می‌شود که بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری توصیه می‌شود و این آزمایش به دو روش انجام می‌شود:

تست چالش گلوکز یک‌ مرحله‌ای

در این روش مادر یک لیوان محلول شیرین حاوی ۵۰ گرم گلوکز می‌نوشد و یک ساعت بعد، قند خون اندازه‌گیری می‌شود و اگر عدد بالاتر از ۱۳۰ تا ۱۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، مرحله دوم انجام می‌شود.

تست تحمل گلوکز سه‌ ساعته

برای انجام این روش مادر باید ناشتا باشد و در ابتدا قند خون ناشتا اندازه‌گیری می‌شود، سپس محلول حاوی ۱۰۰ گرم گلوکز مصرف می‌شود و قند خون در فواصل ۱، ۲ و ۳ ساعت بعد از نوشیدن محلول اندازه‌گیری می‌شود.

اگر دو یا بیشتر از مقادیر زیر بالاتر باشند، دیابت بارداری تشخیص داده می‌شود:

زمان اندازه گیری	حد نرمال
ناشتا	کمتر از ۹۵
۱ ساعت بعد	کمتر از ۱۸۰
۲ ساعت بعد	کمتر از ۱۵۵
۳ ساعت بعد	کمتر از ۱۴۰

درمان دیابت بارداری

درمان دیابت بارداری با هدف کنترل قند خون و جلوگیری از عوارض برای مادر و جنین انجام می‌شود و درمان ترکیبی از تغییر سبک زندگی و در صورت نیاز، مصرف دارو است:

رژیم غذایی

که براساس BMI و نسبت وزن به قد بیمار مشخص می شود، مثلا در بیماران با BMI>30 دریافت کالری باید حدود kcal/kg 25 باشد.

در رژیم غذایی زنان باردار مبتلا به دیابت باید مصرف غذاهای با شاخص گلیسمی پایین، خوردن وعده‌های غذایی کوچک و منظم (۵ تا ۶ وعده در روز)، محدود کردن قندهای ساده و غذاهای فرآوری‌ شده و مصرف پروتئین، فیبر و سبزیجات در هر وعده گنجانده شود.

ورزش

فعالیت فیزیکی در دوران بارداری سبب کاهش خطر دیابت حاملگی می شود، باعث کاهش نیاز به درمان انسولین در زنان دارای اضافه وزن می شود.

پیاده‌روی روزانه (۳۰ دقیقه در روز) و ورزش‌هایی مثل یوگا یا حرکات کششی مناسب دوران بارداری به کاهش مقاومت به انسولین و تنظیم قند خون کمک می‌کند.

اثر تمرینات بدنی روی سطح کلوگز خون تنها بعد از ۴ هفته ورزش ظاهر می گردد.

اندازه گیری قند خون

پایش قند باید صورت گیرد، قند ناشتا و بعد از غذا و گاهی قبل از غذا اندازه گیری شود و درمان مناسب طبق نظر پزشک صورت گیرد و پس از طی این مراحل انتخاب درمان مناسب با توجه به وضعیت بیمار بر عهده متخصص است.

مادران باردار باید مراقب حرکات جنینی خود باشند به خصوص در سه ماهه سوم باشند.

درمان دارویی

اگر رژیم و ورزش کافی نباشد، پزشک ممکن است انسولین تجویز کند و برخی پزشکان داروهای خوراکی مثل متفورمین را در شرایط خاص تجویز می‌کنند، اما انسولین گزینه اول است.

پیشگیری از ابتلا به دیابت بارداری

پیشگیری از دیابت بارداری کاملا امکان‌پذیر نیست، اما می‌توان با رعایت برخی اصول سبک زندگی سالم، خطر ابتلا را تا حد زیادی کاهش داد، راهکارهای کلیدی شامل موارد زیر است:

• چاقی یکی از عوامل اصلی ابتلا به دیابت بارداری است و کاهش وزن پیش از بارداری می‌تواند خطر ابتلا را کاهش دهد.
• مصرف بیشتر میوه، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین
• پرهیز از قندهای ساده، غذاهای سرخ‌شده و پرچرب
• کاهش مصرف نوشیدنی‌های شیرین
• حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت بدنی در روز، مانند پیاده‌روی یا شنا، به بهبود حساسیت به انسولین کمک می‌کند.
• اگر در بارداری قبلی دچار دیابت بارداری بوده‌اید، مشاوره با پزشک پیش از بارداری بعدی بسیار مهم است.
• پیگیری مداوم با پزشک و انجام تست‌های غربالگری در زمان مناسب نقش مهمی در تشخیص زود هنگام دارد.

سوالات متداول

دیابت بارداری قابل کنترل است…

دیابت بارداری یک مشکل شایع اما قابل کنترل در دوران بارداری است که با تشخیص به‌ موقع، رعایت رژیم غذایی، ورزش و در صورت نیاز درمان دارویی، می‌توان از عوارض آن برای مادر و جنین جلوگیری کرد، کنترل منظم قند خون، همکاری با پزشک و تغییر سبک زندگی، نقش مهمی در حفظ سلامت مادر و تولد نوزاد سالم دارند.