تخمدان پلی‌کیستیک یا PCOS از جمله اختلالات هورمونی در زنان است، اما چه عواملی باعث ایجاد آن می‌شوند و چرا برخی زنان بدون علامت هستند؟ این وضعیت چرخه قاعدگی، باروری و حتی متابولیسم بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد و علائمی مثل افزایش موهای زائد، جوش های مقاوم یا نامنظمی در پریود هشداردهنده هستند، اما همیشه ظاهر نمی‌شوند، در ادامه، به بررسی دقیق علت ها، علائم و راه های کنترل تخمدان پلی‌کیستیک می‌پردازیم تا بتوانید با شناخت کامل، بهترین تصمیم را برای سلامت خود بگیرید.
تخمدان پلی کیستیک چیست؟
تخمدان پلی کیستیک یا PCOS یک اختلال هورمونی شایع در زنان است که باعث عدم تعادل هورمون ها و مشکلات تخمک گذاری می‌شود , در این شرایط، تخمدان‌ها بزرگ‌تر می‌شوند و حاوی تعداد زیادی فولیکول کوچک هستند که به تخمک گذاری منظم نمی‌رسند و این وضعیت چرخه قاعدگی نامنظم، ناباروری، افزایش هورمون های مردانه، جوش و رشد موی زائد ایجاد می‌کند، علت دقیق PCOS مشخص نیست، اما عوامل ژنتیکی، مقاومت به انسولین و التهابات مزمن نقش مهمی دارند و با تشخیص به موقع و تغییر سبک زندگی یا درمان های دارویی، علائم آن قابل کنترل است.
علت بروز سندرم تخمدان پلی کیستیک
علت دقیق بروز تنبلی تخمدان به طور کامل شناخته نشده است، اما عوامل مختلفی در ایجاد آن نقش دارند:
عوامل ژنتیکی
سابقه خانوادگی نقش مهمی در بروز PCOS دارد و زنانی که مادر یا خواهرشان مبتلا باشد، احتمال ابتلا به این سندرم در آن‌ها بیشتر است، ژن های مرتبط با متابولیسم انسولین، هورمون ها و تخمک گذاری منتقل می‌شوند و اگرچه ژنتیک تنها عامل نیست، اما در کنار سایر فاکتورها، خطر ابتلا را افزایش می‌دهد و توضیح می‌دهد چرا PCOS در برخی خانواده‌ها شایع‌تر است.
مقاومت به انسولین
در بسیاری از زنان مبتلا به PCOS، سلول‌ها نسبت به اثر انسولین حساسیت کمتری دارند و بدن برای کنترل قند خون، انسولین بیشتری تولید می‌کند و این افزایش انسولین باعث تحریک تخمدان ها برای تولید بیشتر آندروژن می‌شود و نتیجه آن اختلال در تخمک گذاری و افزایش علائم مردانه مانند موهای زائد، آکنه و چاقی مرکزی است و کنترل مقاومت به انسولین با رژیم و ورزش علائم PCOS را کاهش می‌دهد.
عدم تعادل هورمونی
افزایش هورمون‌های مردانه یا آندروژن‌ها، اصلی ترین عامل تنبلی تخمدان است، این هورمون ها باعث می‌شوند فولیکول های تخمدان به طور کامل رشد نکنند و تخمک گذاری به‌طور منظم انجام نشود و نتیجه این اختلال هورمونی، نامنظمی قاعدگی، ناباروری، آکنه، و رویش موهای زائد در صورت، سینه و پشت بدن است و حتی سطح کم و نامتعادل هورمون ها چرخه قاعدگی را طولانی یا کوتاه کرده و کیفیت تخمک را کاهش می‌دهد.
التهابات مزمن
التهاب های مزمن و سطح پایین در بدن تخمدان ها را تحریک کرده و تولید آندروژن را افزایش می‌دهد، حتی بدون علائم ظاهری، التهاب مزمن باعث اختلال در تخمک گذاری و افزایش خطر مقاومت به انسولین می‌شود و عوامل سبک زندگی، تغذیه ناسالم و چاقی این التهاب را تشدید می‌کنند و کاهش التهاب با تغذیه مناسب، ورزش منظم و کنترل وزن به کاهش علائم تنبلی تخمدان کمک می‌کند.
نشانه های تنبلی تخمدان یا همان تخمدان پلی کیستیک
نشانه های تنبلی تخمدان یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک شامل موارد زیر است:
- قاعدگی های کمتر از ۲۱ روز یا طولانی مدت بیش از ۳۵ روز یا عدم قاعدگی.
- افزایش هورمون های مردانه منجر به رشد موهای زائد در صورت و بدن، آکنه شدید یا ریزش موی سر به الگوی مردانه.
- دشواری در بارداری به دلیل اختلال در تخمک گذاری.
- افزایش وزن یا چاقی به ویژه در ناحیه شکم.
- مشاهده کیست های کوچک متعدد در تخمدان‌ها از طریق سونوگرافی.
- تیرگی پوست در نواحی مانند گردن و زیر بغل، خستگی
- وجود مشکلات در متابولیسم قند و مقاومت بدن به انسولین با نتیجه دیابت نوع ۲ نشان از وجود این بیماری است.
در صورت مشاهده این علائم، مراجعه به پزشک برای تشخیص و درمان ضروری است.
بیشتر بخوانید: علائم پیچ خوردگی تخمدان چیست؟
نحوه تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک
تشخیص تنبلی تخمدان با استفاده از بررسی های بالینی، آزمایشگاهی و تصویربرداری انجام می‌شود و مراحل تشخیص شامل موارد زیر است:
برررسی تخمک گذاری
عدم تخمک گذاری منظم یا قاعدگی نامنظم از شاخص های اصلی PCOS است و زنان مبتلا چرخه قاعدگی بیش از ۳۵ روز یا کمتر از ۸ پریود در سال دارند که این وضعیت نشان می‌دهد که تخمدان ها به درستی فولیکول گذاری نمی‌کنند و تخمک آزاد نمی‌شود و بررسی سابقه پریود و چرخه های قاعدگی به پزشک کمک می‌کند تا این اختلال را شناسایی کرده و نیاز به آزمایش های تکمیلی را تعیین کند.
بررسی هورمون ها
علائم بالینی افزایش آندروژن شامل موهای زائد صورت و بدن، آکنه مقاوم به درمان، و ریزش موی سر است و همچنین سطح هورمون های مردانه مانند تستوسترون را در آزمایش خون اندازه‌گیری می‌کنند و تشخیص این علائم به پزشک کمک می‌کند تا مشخص شود آیا اختلال هورمونی باعث مشکلات چرخه قاعدگی و تخمک گذاری شده است و به تمایز PCOS از سایر بیماری های مشابه کمک می‌کند.
سونوگرافی
سونوگرافی واژینال ابزاری مهم برای تشخیص PCOS است و در این بررسی اگر تخمدان ها بزرگ‌تر باشند و دارای ۱۲ یا بیشتر فولیکول کوچک در اطراف محیط تخمدان دیده شوند، نشان دهنده تجمع فولیکول هایی است که به تخمک گذاری نرسیده‌اند، سونوگرافی به پزشک کمک می‌کند تا وجود ساختار پلی‌کیستیک را تایید کرده و شدت سندرم را ارزیابی کند.
آزمایش خون
برای تکمیل تشخیص، پزشک آزمایش های خون برای اندازه‌گیری سطح تستوسترون، LH/FSH، انسولین و گلوکز را درخواست می‌دهد و این آزمایش ها مقاومت به انسولین و اختلالات هورمونی را مشخص می‌کنند و به تمایز PCOS از سایر اختلالات هورمونی و متابولیک کمک می‌کنند، نتایج آزمایش ها همراه با علائم بالینی، یک تصویر جامع از وضعیت بیمار ارائه می‌دهد.
سندرم تخمدان پلی کیستیک درمان می شود؟
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یک بیماری مزمن است که بر روی سطح هورمون های زنانه در بدن تأثیر دارد و به تشکیل علائم مختلفی مانند تشدید رشد مو، عدم تنظیم پریود، سندرم متابولیک و مشکلات باروری منجر می‌شود.
در حال حاضر، درمان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک هدفمند و براساس علائم و مشکلات هر فرد متفاوت است، این بیماری به طور کامل قابل درمان نیست، اما با مدیریت مناسب و تغییرات در سبک زندگی و درمان دارویی، علائم و مشکلات آن را کنترل می‌کنند، تغییرات در سبک زندگی شامل تغذیه مناسب، ورزش منظم و کنترل وزن است و همچنین در صورت نیاز، پزشک داروهایی را برای کنترل علائم مثل عدم تنظیم پریود، رشد مو و مشکلات باروری تجویز می‌کند، بنابراین، درمان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک بسته به شدت و علائم بیمار متفاوت است و نیاز به مشاوره و پیگیری توسط بهترین متخصص زنان شهران دارد.
سندرم تخمدان پلی کیستیک چه عوارضی دارد؟
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک منجر به عوارض و مشکلات مختلفی می‌شود که برخی از عوارض این بیماری عبارتند از:
- بیشتر زنان مبتلا به PCOS مشکلاتی در مراحل باروری دارند و عدم تنظیم دوره پریود، عدم تخمک گذاری منظم و تشدید رشد مو تأثیر منفی بر روی باروری دارد.
- عدم درمان این بیماری منجر به اضافه وزن و مشکلات متابولیکی مانند مقاومت به انسولین، دیابت نوع ۲ و اختلالات لیپیدی مثل افزایش کلسترول و تری‌گلیسریدها می‌شود.
- زنان با این سندرم در معرض خطر بیشتری از بروز بیماری های قلبی و عروقی مانند بیماری قلبی عروقی، فشار خون بالا و اختلالات ریتم قلبی قرار می‌گیرند.
- PCOS گاهی با سندرم متابولیک همراه بوده که شامل ترکیبی از چند عارضه است که خطر بروز بیماری های قلبی، دیابت نوع ۲ و افزایش میزان چربی در کبد را افزایش می‌دهد.
- در برخی زنان با PCOS احتمال دارد که اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب و اختلالات خوردن ایجاد شوند.
روش های پیشگیری از بروز سندروم تخمدان پلی کیستیک
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یک اختلال هورمونی پیچیده است و پیشگیری کامل آن همیشه ممکن نیست، به ویژه اگر عوامل ژنتیکی نقش داشته باشند، با این حال برخی روش‌ها ریسک بروز علائم و شدت بیماری را کاهش می‌دهند:
کنترل وزن و رژیم غذایی سالم
اضافه وزن و چاقی مقاومت به انسولین را تشدید کرده و خطر ابتلا به PCOS را افزایش می‌دهند و حفظ وزن مناسب با رژیم غذایی متعادل، کاهش مصرف قند و چربی های اشباع و مصرف میوه، سبزیجات و پروتئین های سالم، علاوه بر کاهش ریسک PCOS به تعادل هورمون ها و چرخه قاعدگی کمک می‌کند، این روش یکی از موثرترین اقدامات پیشگیرانه است.
ورزش منظم
فعالیت بدنی منظم باعث افزایش حساسیت سلول ها به انسولین و کاهش وزن اضافی می‌شود و حداقل ۳۰ دقیقه ورزش متوسط، مانند پیاده‌روی سریع، دوچرخه سواری یا شنا، حداقل ۵ روز در هفته به پیشگیری از PCOS و کنترل علائم آن کمک می‌کند، ورزش همچنین اثر مثبتی روی سلامت قلب و متابولیسم دارد.
کنترل قند خون و انسولین
مصرف مواد غذایی با شاخص گلیسمی پایین و کاهش قندهای ساده سطح انسولین را کنترل می‌کند و کنترل انسولین به کاهش تولید آندروژن و بهبود تخمک گذاری کمک می‌کند و این اقدام پیشگیرانه برای افرادی که سابقه خانوادگی PCOS دارند یا در معرض خطر هستند، بسیار اهمیت دارد.
بررسی های پزشکی منظم
پیگیری منظم با پزشک، انجام آزمایش های هورمونی و سونوگرافی در صورت سابقه خانوادگی PCOS، امکان تشخیص زودهنگام و کنترل علائم را فراهم می‌کند و غربالگری منظم از پیشرفت سندرم جلوگیری کرده و به کنترل بهتر چرخه قاعدگی و سلامت متابولیک کمک می‌کند.
کنترل استرس و خواب کافی
استرس مزمن و کمبود خواب تعادل هورمونی را مختل کرده و ریسک PCOS را افزایش می‌دهند، تمرین تکنیک های آرام سازی مانند مدیتیشن، یوگا، تنفس عمیق و داشتن خواب کافی نیز به حفظ تعادل هورمون ها و کاهش خطر ابتلا کمک می‌کند.
سوالات متداول
PCOS باعث اختلال در تخمک‌گذاری می‌شود، اما بسیاری از زنان مبتلا با درمان مناسب قادر به بارداری هستند.
بله، کاهش وزن حتی به مقدار کم به تنظیم قاعدگی، بهبود تخمک گذاری و کاهش علائم کمک می‌کند.
بله، این سندرم در دوران نوجوانی و حتی قبل از بلوغ علائم خود را نشان می‌دهد.
در نهایت…
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یک اختلال شایع و چندعاملی است که بر سلامت باروری، هورمونی و متابولیکی زنان تأثیر می‌گذارد و اگرچه درمان قطعی ندارد، اما با تغییر سبک زندگی، دارودرمانی و نظارت پزشکی علائم آن را کنترل کرده و عوارض بلند مدت را کاهش می‌دهد، آگاهی و تشخیص زودهنگام نقش کلیدی در کنترل مؤثر این بیماری دارد.